Վան թագավորություն

Վան/Ուրարտու թագավորություն (մ.թ.ա. 9-7րդ դարերի վերջ)

 

Կազմավորման շրջան

 

Սարդուրի Ա – (մ.թ.ա. 835-825թթ)

• Շինարարական բարեփոխումներ՝ Վան մայրախաղաք, (Վանա լճի )
• Մ․թ․ա․ 832 Սալմանասար II-րդ արքայի դեմ դիմադրում

Իշպուինի – (մ.թ.ա. 825-810թթ)

• Կրոնական բարեփոխումներ՝ միասնական դիցարանի ստեղծումը՝ Խալդ, Թեյշեբա, Շիվինի:
• Գրային բարեփոխումներ՝ սեպագրի ստեղծումը:
• Ռազմական բարեփոխում՝ մշտական բանակ։

 

Հզորացման և վերելքի շրջան

 

Մենուա – (մ.թ.ա. 810-786թթ)

• Շինարարական բարեփոխումներ՝  Մենուայի ջրանցք(72կմ), Մենուախինիլի քաղաք` Հայկական պար լեռնաշղթայի արևելյան հատված:
• Արշավանքներ՝ Դիաուխի(Տայք), Ասորեստան, Աղձնիք(Ալզի), Հայկական Տավրոս, Մալաթիա(Մելիտ, Մելիտեիա), Մանայի թագավորություն։
• Թագավորությունը դարձավ գեր-տերություն։
• Արգիշտի I – (մ.թ.ա. 786-764թթ)
• Արշավանքներ՝ Աբիլյանի(Աբեղյանք գավառ), Վեդուրի Էթյունի(ջրային երկրներ), Սևանալճի ավազան, Կեխունի(Գեղունի), Ալիշտու(Աղստևի հովիտ), Գուգարած աշպարհ(Տաշիր գավառ), Պարսուա երկիր(Պարսք), Բաբելոն, Մանայի թագավորություն։
• Ստեղծվեց Վանի աշխարհակալությունը։
• Շինարարական աշխատանքներ՝ Արգիշտիխինիլի, Էրեբունի(կառուցվել է մ․թ․ա․ 782թթ)

Սարդուրի II – (մ․թ․ա․ 764-735)

• Արշավանքներ՝  Մալաթիա(Մելիտ, Մելիտեիա), Սևանա լճի ավազան, Արմեն (Ուրմե),  Մանայի թագավորություն, Բաբելոն(Ասորեստանի շրջափակում), Կուլխա (Կոլխերի երկիր, Կոլխիդա), Միջերկրական ծով։
• Պետությունը դարձավ գեր-կենտրոնացած պետություն, 4 ծովերի պետություն։
• Ամենամեծ տարածքային աճը եղել է Սարդուրի II օրորք
• Տերության սահմանները՝ Սև ծով(հյուսիսում), Կուր գետ(հյուսիս-արևելք), Կասպից ծով(արևելք), Փոքր Ասիայի կենտրոնական շրջան(արևմուտք), Բաբելոն/Պարսից ծոց(հարավ),  Միջերկրական ծով(հարավ-արևմուտք)։
• Մ․թ․ա․ 743թ Ասորեստանի Թիգլաթ Պալասար III արքայի 1-ին արշավանքը Ուրարտու։
• Մ․թ․ա․ 735թ Ասորեստանի Թիգլաթ Պալասար III արքայի 2-րդ արշավանքը Ուրարտու Վան մայրաքաղաք, չկարողացավ նվաճել Միջնաբերդը ուղակի ավերեց ու ռադը քաշեց։

 

Թուլացման և անկման շրջան

 

Ռուսա I – (մ․թ․ա․ 735-710ական թթ)

• Արշավանքներ՝ Սևանա լճի ավազան, Ուրմիա լճի ավազան(Արդինի Մուսասիր՝ Խալդ աստծո սրբազան քաղաքը)
• Շինարարական բարեփոխումներ՝ Խալդի և Թեյշեբա աստվածների անուններով ամրոցների կառուցում (Սևանա լճի ավազան)։
• Մ․թ․ա 719թ Սարգոն II-րդ արքայի արշավանքը Ուրարտու ձախողում է։
• Մ․թ․ա 714թ Սարգոն II-րդ արքայի արշավանքը Ուրարտու(Մուսասիրի ավերում)։

Արգիշտի II – (մ․թ․ա․ 710ական թթ - 685թ)

• Վանի թաքավորության և Ասորեստանի մերձեցում։

Ռուսա II – (մ․թ․ա․ 685-645թ)

• Կիմերական ցեղերի հայտնվելը հյուսիսում։
• Պատությունը դարձավ գերկենտրոնացած։
• Շինարարական բարեփոխումներ՝ սահմաններում ամրոցների կառուցում։

Սարդուրի III – (մ․թ․ա․ 645-643թ)